Ngày thơ Việt Nam

“Lạm phát” thơ?

Tháng giêng, nhìn lên tờ lịch, thấy cứ vài ngày ở nước ta lại có một đến hai lễ hội. Từ 9 năm nay, thêm một ngày hội văn hóa có tính chất hiện đại: Ngày Thơ
Nếu những ngày hội truyền thống chỉ diễn ra ở một địa điểm, một vùng đất thì Ngày Thơ trải dài trên nhiều địa điểm, từ thủ đô đến các địa phương. Có những nơi tổ chức Ngày Thơ ổn định nhiều năm như Văn Miếu – Quốc Tử Giám ở Hà Nội, núi Truyền Đăng ở Hạ Long (Quảng Ninh), núi Nhạn ở Phú Yên...

Ngày Thơ đã đáp ứng nhu cầu có thật về sự thưởng thức, giao lưu của giới sáng tác và công chúng. Bắt mạch được nhu cầu đó, nếu biết cách tổ chức, Ngày Thơ VN có thể trở thành một thành tựu văn hóa có sức lan tỏa như Ngày hội Âm nhạc ở Pháp.

So với những lễ hội truyền thống, Ngày Thơ có những nét riêng. Không kể ở Văn Miếu, có những năm đông người tham dự phải mua vé vào cổng, nhìn chung, Ngày Thơ không chen chúc, xô bồ như một số lễ hội khác. Thành phần tham dự cũng thuần dạng hơn: văn nghệ sĩ, người về hưu, sinh viên - học sinh...

Hiện nay, có ý kiến than phiền về tình trạng mất cân đối giữa số lượng và chất lượng trong sáng tác và xuất bản thơ. Quả thật, chúng ta đang sống trong một thời buổi lạm phát trên nhiều lĩnh vực. Nhưng so với những thứ lạm phát trong đời sống, “lạm phát” thơ vẫn là điều dễ chịu nhất.

Sở dĩ có “lạm phát” thơ vì người ta còn nhiều điều muốn nói, muốn chia sẻ với nhau. Khi nào thiên hạ không còn gì để nói với nhau, mỗi người là một thế giới khép kín và biệt lập thì người ta sẽ không làm thơ và không có nhu cầu đọc thơ nữa.

Người VN làm thơ nhiều nhưng không phải ai cũng có điều kiện in và xuất bản thơ. Ngày Thơ là dịp để mọi người cùng trao đổi và bình phẩm những tác phẩm thơ, rồi nhận ra tâm tình của mình đã được người khác nói hộ.

Đã có những thí nghiệm cho thấy nghe nhạc, xem tranh giúp con người xả stress, ổn định huyết áp. Làm thơ và đọc thơ, nhất là thơ hay, chắc cũng sẽ giúp tinh thần và tâm lý con người nhẹ nhàng, sảng khoái hơn.

Thật không dễ thống kê hết số lượng các tập thơ được phát hành và các bài thơ được công bố trên các phương tiện truyền thông suốt một năm qua. Tiếng Việt hay hay dở một phần cũng nhờ các nhà thơ vì thơ là nơi tinh luyện và lưu truyền ngôn ngữ.

Mặt khác, thơ cũng là nơi tập dượt của tiếng nói, là biểu hiện của tâm hồn, là nơi kết nối cộng đồng dân tộc chung một ước mơ và khát vọng. Không ai phủ nhận bây giờ xuất hiện nhiều bài thơ, nhiều tập thơ trung bình nhưng nếu chịu khó đọc trên các phương tiện truyền thông, ta sẽ gặp không ít những bài thơ rất hay, cho thấy những chân trời nghệ thuật mới.

Không có gì phải bi quan về chất lượng thơ hiện nay vì cuộc sống sẽ điều chỉnh tất cả. Thơ dở sẽ bị sàng lọc, thơ hay sẽ còn lại với thời gian. Đóng góp của một Ngày Thơ không phải là để phát động phong trào làm thơ mà là để hâm nóng tình yêu với thơ ca và tôn vinh những giá trị nghệ thuật đích thực.

Muốn vậy, những hoạt động của Ngày Thơ phải đi vào thực chất, tránh quá nhiều hình thức màu mè, cờ xí, nhất là đừng nhân danh “xã hội hóa” mà rồi rơi vào thương mại hóa.

[Huỳnh Như Phương]


Hà Nội thiếu điểm nhấn, TP HCM buồn tẻ

Không có màn trình diễn gây ‘sốc’, thiếu những phút ngẫu hứng giao hòa giữa tác giả - tác phẩm - độc giả, Ngày thơ diễn ra tại thủ đô và thành phố lớn nhất nước kém sôi nổi so với các năm trước.

Trong Ngày thơ tại Văn Miếu, Hà Nội, sáng 17/2, sân thơ Hiện đại (sân thơ Trẻ mọi năm) vẫn được chờ đón nhất với nhiều gương mặt nổi bật và được công chúng biết đến như Vi Thùy Linh, Phan Huyền Thư, Nguyễn Vĩnh Tiến, Nguyễn Phan Quế Mai…
Sân thơ Hiện đại năm nay chọn cách đọc thơ truyền thống. Theo nhà thơ Phan Huyền Thư, nếu đọc thơ đơn thuần, không kết hợp trình diễn tức là đang dọn đường cho tiết tấu, giai điệu thơ có cơ hội bừng sáng.
Sự xuất hiện của Vi Thùy Linh và Đào Anh Khánh trên sân khấu đem lại màn trình diễn đúng nghĩa duy nhất tại Ngày thơ năm nay. Trong bài “Bất tận”, hai nghệ sĩ cùng “trốn” trong một tấm vải trắng đen rồi dần thoát ra và thực hiện nhiều động tác biểu cảm thể hiện ý tưởng của bài thơ. Đây cũng là tiết mục "đinh" của sân thơ Hiện đại.
Mặc dù vậy, năm nay công chúng dự sân thơ Hiện đại không đông bằng sân thơ Truyền thống, không kín đặc người đến nỗi không chen qua được.
Việc đổi tên sân thơ Trẻ thành sân thơ Hiện đại với ý định mở rộng đối tượng tham gia cũng không thoát khỏi cảnh “bình mới rượu cũ”. Vẫn là những gương mặt của năm trước xuất hiện trở lại. Theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội, năm nay không thấy có nhà thơ “lão tướng” nào như Dương Tường năm 2008, cũng không có tiết mục mới mẻ như màn quấn giấy vệ sinh chép đầy thơ lên người như Dương Tường từng làm. Kiểu trình diễn như vậy có thể làm công chúng “choáng”, gây tranh cãi nhưng đó mới là cách gây hiệu ứng tốt.
Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cho rằng, trình diễn thơ cũng cần phải phong phú như thơ. Thơ có tứ tuyệt, lục bát, thơ tự do, thơ có vần, thơ không vần, trình diễn cũng cần mở rộng theo kịp. sân thơ Hiện đại có nhà thơ Mai Văn Phấn, 56 tuổi, là gương mặt lớn tuổi nhất. Tuy nhiên, theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, lứa tuổi nên đa dạng hơn nữa, có nhiều nhà thơ 60-70 hơn nữa. Bởi sân thơ Hiện đại dường như là nơi gánh trọng trách phá cách, tìm tòi, thể nghiệm cái mới trong trình diễn thơ.
Bên cạnh đó, sân thơ Thiếu nhi năm nay được Hội Nhà văn cho tổ chức tại hồ Văn, nằm phía bên kia đường Quốc Tử Giám nhìn từ cổng chính Văn Miếu. Tuy nhiên, không gian riêng và rộng hơn các năm không trở thành ưu thế mà lại tạo khó khăn cho đơn vị tổ chức là nhà xuất bản Kim Đồng. Theo họa sĩ Phạm Quang Vinh, giám đốc nhà xuất bản, vị trí của sân thơ Thiếu nhi khiến công chúng gặp bất lợi khi phải băng qua lòng đường chật ních xe cộ. Đường Quốc Tử Giám và các tuyến đường xung quanh khá đông đúc trong suốt buổi sáng 17/2. Nhiều người còn không biết có sân thơ Thiếu nhi bên ngoài hồ Văn vì tưởng rằng không gian Ngày thơ gói gọn trong khuôn khổ Văn Miếu.
“Chỉ riêng trong Văn Miếu thôi mà cũng đã quá rộng, các sân thơ cũng diễn ra đồng thời nên không thể theo dõi hết được” là lời than phiền của nhiều độc giả. Nhà văn Nguyễn Xuân Thủy (tác giả cuốn Sát thủ online) cho rằng, cách tổ chức của Ngày thơ khiến công chúng buộc phải lựa chọn giữa các sân thơ, khó có thể tham quan toàn bộ.
Đúng như ý định ban đầu, Ngày thơ năm nay tại Hà Nội không có màn trình diễn gây sốc nào. Khá đáng tiếc là sự trầm lắng này diễn ra trong thời điểm công chúng bắt đầu chấp nhận phá cách và háo hức mong đợi phá cách khi tới dự Ngày thơ.
Tại TP HCM, việc thiếu các sân chơi sôi nổi, vắng độc giả, chương trình diễn ra theo trình tự đều đều khiến Ngày Thơ mang không khí lặng lẽ và kém ngẫu hứng.
Với chủ đề “Từ thành phố này người đã ra đi”, bám sát kỷ niệm 100 ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước (1911 - 2011), Ngày Thơ lần IX tại TP HCM (diễn ra ở Bến Nhà Rồng, quận 4), mở đầu theo đúng khuôn nghi thức các năm trước. Tại sân khấu chính, sau bài phát biểu của ông Lê Quang Trang, Chủ tịch Hội nhà văn TP HCM, đúng 8h30, đại diện lãnh đạo TP, bà Nguyễn Thị Quyết Tâm gióng những hồi trống mạnh mẽ, báo hiệu ngày của thi ca bắt đầu vào hội.
Các ca sĩ, nghệ sĩ ngâm thơ như Cao Minh, Vân Khanh, Hồng Vân... lần lượt mang đến giây phút lắng đọng với màn hát, diễn ngâm bài Tiếng hát từ thành phố mang tên Người (nhạc: Cao Việt Bách, lời: Đăng Trung), Nam Quốc Sơn hà (Lý Thường Kiệt), Nguyên Tiêu (Chủ tịch Hồ Chí Minh)...
9h, chương trình thơ - nhạc diễn ra với sự tham gia của nhiều gương mặt thi sĩ như: Trương Minh Nhựt, Lam Giang, Lê Tú Lệ, Từ Quốc Hoài, Trần Thị Khánh Hội, Tôn Nữ Thu Thủy... Cái nắng nóng chói chang, gay gắt của phương Nam khiến người dự dần thưa đi. Tuy vậy, vẫn có nhiều người kiên nhẫn chờ đến 10h30 thưởng thức phần giao lưu của Sân thơ trẻ.
Chương trình Thơ trẻ năm nay do nhà thơ Phan Hoàng và Ngô Thị Hạnh viết kịch bản. Dịp này, Hội Nhà văn TP HCM giới thiệu chân dung các nhà văn, nhà thơ trẻ vừa được kết nạp vào hội, gồm: Trương Gia Hòa, Song Phạm, Trần Hoàng Nhân, Lê Thùy Vân, Phan Hồn Nhiên, Vũ Đình Giang. Sau màn ra mắt, nhà thơ Gia Hòa và Thùy Vân đã "đội nắng" để đọc cho mọi người thưởng thức sáng tác mới của mình.
Có nhiều ý kiến khác nhau về không khí Ngày Thơ TP HCM. Theo chị Hồ Khánh Vân, giảng viên bộ môn Lý luận và phê bình văn học ĐH KHXH&NV, Hội nhà văn TP cho thấy sự cố gắng khi tổ chức hoạt động thu hút mọi người về với cội nguồn thi ca, văn hóa dân tộc. "Tuy vậy, qua các lần tham dự, tôi thấy hình thức tổ chức còn quá cũ, chưa toát lên chất sáng tạo của lĩnh vực thi ca, chưa có nhiều tương tác giữa độc giả - tác phẩm - tác giả". Cùng ý kiến, nhà thơ trẻ Lê Thùy Vân cho rằng, qua vài năm tổ chức, Ngày thơ vẫn cho thấy sự buồn tẻ, bó buộc và thiếu bay bổng trong cảm xúc.
Ngược lại, thi sĩ Phan Hoàng cho rằng, có lẽ có một sự hiểu nhầm khi cho rằng sân chơi thơ trẻ nói riêng và ngày thơ nói chung ở Sài Gòn diễn ra không sôi động. "Theo tôi, sân Thơ trẻ TP HCM sẽ không bao giờ sôi động vì bản chất của sáng tạo thi ca là sự lặng lẽ, thầm lặng. Người trẻ ngày nay bộn bề công việc nhưng vẫn cố gắng sáng tác, ra thơ đều đặn. Đến với ngày thơ, họ vẫn giữ được tinh thần thi ca, tinh thần nhân văn là điều rất quý".
Ngoài chương trình sân khấu, độc giả có thể dạo bước quanh các gian thơ của 15 CLB thi ca tại TP HCM. Cách thức trình bày gian thơ không nhiều sáng tạo, vẫn hình ảnh tre nứa, giỏ thơ, cây thơ quen thuộc. Có lẽ, điều luôn tươi mới chính là tình cảm của con người dành cho thơ. Ngồi nép một góc riêng tại gian thơ CLB quận 4, nhà thơ Dạ Thảo đọc to cho người bạn già của mình là nhà thơ Thanh Sử nghe một bài lục bát. Rồi cả hai gật gù tâm đắc như để cảm nhận câu thơ mình vừa đọc thấm vào gió, nắng buổi sáng mùa xuân trên Bến Nhà Rồng.
Một góc khác, cụ Tú Nguyên, 91 tuổi, thong thả ngắm nghía các cây thơ, thỉnh thoảng ông dừng chân lại để đọc một đôi câu đối, sáng tác trên bức mành thư pháp. "Tôi từng dự Ngày Thơ ở Văn Miếu, Hà Nội. Nói chung, ngoài ấy sôi nổi, rôm rả hơn ở đây. Nhưng với tôi, có một ngày thế này để còn nhớ đến thơ là vui rồi", cụ Tú Nguyên nói. Tuy vậy, một nhà thơ không nêu tên chia sẻ với chút ngậm ngùi: "Độc giả của thơ chẳng thấy đâu. Toàn người trong giới sáng tác vui với nhau thôi".

15h chiều nay (17/2), tại TP HCM tiếp tục diễn ra buổi giao lưu Câu lạc bộ Thơ với sự tham gia của 15 CLB Thơ trên toàn địa bàn. 18h, ngày của thi ca khép lại.

[Pham Mi Ly - Anh Vân]

_______________________________________________________